Henryk Stażewski

Henryk Stażewski

Henryk Stażewski (ur. 9 stycznia 1894 w Warszawie, zm. 10 czerwca 1988 w Warszawie) – polski malarz związany z kierunkami awangardowymi, przedstawiciel konstruktywizmu. W swojej twórczości poświęcił się abstrakcji geometrycznej.

                                                        
Malarz, pionier awangardy lat 20. i 30. XX wieku, reprezentant konstruktywizmu, współtwórca nurtu abstrakcji geometrycznej lat 60., 70. i 80. Autor kompozycji reliefowych, projektant wnętrz, dekoracji scenograficznych i plakatów. Studia artystyczne odbył w latach 1913-1919 w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych w pracowni Stanisława Lentza. Związał się z pierwszym polskim ugrupowaniem awangardowym założonym w 1917, nazwanym Ekspresjoniści Polscy,
zaś w 1919 przemianowanym na Formiści. Zadebiutował w 1920, pokazując swe prace wraz z formistami w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. W 1921 prezentował swe obrazy wraz z Mieczysławem Szczuką w awangardowym Polskim Klubie Artystycznym.
W 1922 wziął udział w ekspozycji formistów F 9 w warszawskim Salonie Czesława Garlińskiego. W 1923 uczestniczył w Wystawie Nowej Sztuki w Wilnie i Międzynarodowej Wystawie Nowej Sztuki w Łodzi, które to wydarzenia zainicjowały ruch konstruktywistyczny w Polsce.
 Był członkiem-założycielem Grupy Kubistów, Konstruktywistów i Suprematystów "Blok" (1924-1926) oraz ugrupowań, które rozszerzyły założenia programowe Bloku - Praesens (1926-29) i a.r. (1929-1936); zajmował się też redagowaniem czasopism "Blok" i "Praesens".
                                                                 

Henryk Stażewski, „Kompozycja nr 33”, 1975, akryl, płyta

   Wraz z m.in. Edwardem Krasińskim i Tadeuszem Kantorem był współtwórcą warszawskiej Galerii Foksal. Jego prace znajdują się m.in. w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, Galerii Zachęta, Muzeum Sztuki w Łodzi. Jednym z jego uczniów był Roman Orłow.
Stażewski, wierny awangardzie od początku jej narodzin w Polsce w 1917 roku do swojej śmierci w roku 1988, prekursor i nestor polskiego konstruktywizmu, był niewątpliwym koryfeuszem sztuki.
                                                             

Henryk Stażewski ,, Kompozycja '' 1981r.

     W polskiej awangardzie dwudziestolecia międzywojennego konstruktywizm zajmował własną silną pozycję między innymi dzięki Henrykowi Stażewskiemu, jednemu z głównych twórców i teoretyków kierunku. Stażewski, zgodnie z zasadami konstruktywizmu, negował prawo artysty do wyrażania siebie w dziele, uważając indywidualizm i subiektywizm za wrogów sztuki. Dzieło miało być „plastyczną formułą ogólnych praw bytu”, więc nie mogło wyrażać wnętrza artysty ani przekazywać ukrytych treści czy emocji. Sztuka, której celem miało być ujęcie w znaku plastycznym uniwersalnych praw rządzących światem, powinna być obiektywna, zatem winna się opierać na „obiektywnych” stosunkach liczbowych, czerpać ze świata geometrii. Stażewski również po wojnie, przez całe swe długie życie, pozostał wierny przyjętym zasadom formalnym, nigdy nie rezygnując z języka geometrii. Z czasem złagodził rygorystyczne przekonania, dzięki czemu w bardzo wysmakowanych kolorystycznie kompozycjach z ostatnich lat życia można odnaleźć nutę liryzmu. Paradoksalnie, wbrew jego założeniom, późne obrazy artysty swoją subtelną harmonią poruszają u odbiorcy pokłady pozytywnych emocji. Stażewski pozostawił po sobie dzieło bogate i dojrzałe. W swojej twórczości, choć podlegała ewolucyjnym przemianom, zachował zadziwiającą konsekwencję i jednorodność.   
                                                           

Henryk Stażewski, Bez tytułu, 1979

   Część spuścizny po malarzu została przekazana przez rodzinę Muzeum Narodowemu w Gdańsku w wieloletni depozyt. Trafiły tu więc prace, które do końca towarzyszyły Stażewskiemu w jego warszawskiej pracowni przy ulicy Świerczewskiego, część z nich została uwieczniona w tle pysznych fotograficznych portretów artysty. Jako zbiór dzieł pochodzących z pracowni ma charakter dość przypadkowy, co jednak nie umniejsza jego wartości. Twórczość sprzed 1939 roku jest reprezentowana powojenną repliką obrazu z roku 1929. Z połowy lat 40., kiedy jedyny raz Stażewski wyłamał się z abstrakcyjnej konwencji, pochodzi jedna praca z serii mocno zgeometryzowanych kompozycji figuralnych. Cenną grupę stanowi kilka dzieł z lat 40.–60., w tym fakturalne reliefy o charakterystycznych dla tych czasów obłych formach. Na drugą połowę lat 70. i lata 80. datuje się grupa obrazów utrzymanych konsekwentnie w formie kwadratu, z charakterystycznymi tłami-ramami będącymi integralną częścią dzieła. Obrazy te pochodzą z różnych faz zainteresowań artysty – od kompozycji linearnych badających relacje przestrzenne między płaszczyzną a linią, przez etap obrazów malowanych w formule „białe na białym”, po wspomniane wysublimowane kompozycje kolorystyczne złożone z oddziałujących na siebie płaszczyzn – statycznych bądź dynamicznych.
Pierwsze rysunki Henryka Stażewskiego wyrażały fascynację kubizmem. Konstruktywistyczny etap twórczości artysty obfitował jednak w liczne nawiązania do stworzonej przez Strzemińskiego teorii, zwanej unizmem.
                                                         

 Henryk Stażewski,,Relief''

  Władysław Strzemiński uważał, iż obraz stanowi powierzchnię płaską ograniczoną ramami i malarz nie powinien starać się zaprzeczyć żadnemu z tych dwóch, oczywistych faktów. Konsekwencją tego stwierdzenia było zanegowanie prób wywoływania jakichkolwiek efektów, które miałaby na celu budowanie iluzji perspektywy bądź innych relacji przestrzennych uzyskiwanych dzięki zastosowaniu światłocienia. Według Strzemińskiego dążenie do tzw. plastyki czystej wyklucza także stosowanie kontrastów oraz „przekraczanie” granic obrazu przez przedmioty, bądź barwne plamy. Inspiracje teorią unizmu są wyraźnie widoczne w twórczości Stażewskiego, który skupia się na analizowaniu relacji przestrzennych figur zawartych w geometrycznej strukturze dzieła. Charakterystyczne są także odwołania do neoplastycyzmu, polegające na zastosowaniu określonej przez ten kierunek wąskiej gamy kolorystycznej oraz rozmieszczaniu poszczególnych elementów kompozycji na siatce poziomów i pionów. Henryk Stażewski tworzył liczne obrazy, które niemal zawsze opierały się na daleko posuniętej geometryzacji formy, wśród jego dzieł znajdują się abstrakcyjne kompozycje, ale także pejzaże, martwe natury oraz portrety.
W drugiej połowie lat pięćdziesiątych artysta zaczął tworzyć oryginalne reliefy, czyli wykonywane na drewnianej lub metalowej płycie płaskorzeźby. Przez pewien czas Stażewski przeżywał głęboką fascynację możliwościami, jakie daje wykorzystanie najbardziej neutralnej barwy – bieli. Po „okresie białym” artysta zaczął badać efekty uzyskiwane dzięki użyciu miedzi jako tworzywa, z którego wykonywał swe reliefy.
Koniec lat siedemdziesiątych zaowocował dziełami zdradzającymi przeświadczenie artysty o uniwersalizmie geometrii. Z tego okresu pochodzi seria obrazów zatytułowanych „Redukcje”, które przedstawiają abstrakcyjną przestrzeń złożoną z nachodzących na siebie linii.
                                                                   

Henryk Stażewski ,Relief nr 61

                                                                          
  W późniejszym czasie uwagę Stażewskiego przykuły również wielobarwne kwadraty, które zazwyczaj multiplikował na płaszczyznach swych dzieł, odróżniając je od siebie poprzez subtelne zróżnicowanie odcieni.
Henryk Stażewski tworzył niemal do ostatnich chwil swego długiego życia. Artysta zmarł w Warszawie w 1988 roku.