Jerzy Nowosielski

Jerzy Nowosielski

Jerzy Nowosielski (ur. 7 stycznia 1923 w Krakowie, zm. 21 lutego 2011 tamże – polski malarz, rysownik, scenograf, filozof i teolog prawosławny. Uważany za jednego z najwybitniejszych współczesnych pisarzy ikon.

                                                     
W 1940 rozpoczął naukę w Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau u profesora Stanisława Kamockiego. W latach 1942–1943 podczas nowicjatu studiował ikonopisarstwo w unickiej Ławrze Uniowskiej św. Jana Chrzciciela w Uniowie pod Lwowem. Po powrocie do Krakowa związany był z kręgiem przyszłej Grupy Krakowskiej. W latach 1945–1947 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u profesora Eugeniusza Eibischa. Na I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948) wystawił obrazy w stylu abstrakcji geometrycznej.
Na początku swej drogi artystycznej był asystentem Tadeusza Kantora i pozostawał pod wpływem Tadeusza Brzozowskiego. W okresie socrealizmu zajmował się sztuką sakralną oraz scenografią. W 1950 zamieszkał, wraz z żoną Zofią, w Łodzi przy ul. Narutowicza 113. Jego żona pracowała jako scenograf w Teatrze Lalek Arlekin, on natomiast jako kierownik artystyczny Państwowej Dyrekcji Teatrów Lalek. Był m.in. twórcą lalek i scenografii do spektaklu Miś Łazęga dla Teatru Pinokio w 1952. Tutaj również nawiązał bliski kontakt z Teresą Tyszkiewicz oraz Stanisławem Fijałkowskim. W 1957 został wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (obecnie Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi), gdzie początkowo uczył studentów w pracowni projektowania tkanin dekoracyjnych, a następnie w pracowni malarstwa. W tym samym czasie związał się z łódzką grupą artystyczną "Piąte Koło". Okres łódzki widoczny jest na obrazach artysty, m.in. na serii obrazów zatytułowanych Pejzaż łódzki. Sam o starych łódzkich fabrykach mówił "łódzki gotyk".Swoją pierwszą wystawę miał w 1955, zaraz potem reprezentował Polskę na biennale w Wenecji (1956) i w Sao Paulo (1959). Łódź opuścił z żoną w we wrześniu 1962, aby wrócić do Krakowa.  Od 1976 był profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Grupy Młodych Plastyków oraz Grupy Krakowskiej.
                                                           

Jerzy Nowosielski,, Pejzaż z wiatrakami''

W 1996 wspólnie z żoną Zofią założył Fundację Nowosielskich, której celem jest wspieranie wybitnych osiągnięć kultury polskiej poprzez przyznawanie stypendiów i dorocznych nagród.
Nowosielski był artystą, dla którego formułowanie sądów dotyczących malarstwa, wiary i metafizyki było chlebem powszednim, dla którego zwątpienie, ból i rozczarowanie światem stanowiły podobnie intensywny przedmiot przeżywania jak lektura Biblii i innych natchnionych tekstów. Był też twórcą, dla którego sztuka zamykała się w bardzo określonym systemie wartości, dla którego intelektualne dociekania i tłumaczenie świata na gruncie filozoficzno-teologicznym były nieodzownym atrybutem świadomego twórcy. Nowosielski bowiem należał do grona artystów-erudytów, którzy wierząc w sprawczą moc sztuki, mają równocześnie świadomość jej – a więc i własnych – ograniczeń.
                                                             

Jerzy Nowosielski,,Portret podwójny'' olej na płótnie, 150 x 140

Kobieta, lustra i przestrzeń

Te trzy elementy są na obrazach Nowosielskiego ściśle ze sobą powiązane, od siebie zależne i wzajem uzupełniające się. Lustra są nieodzownym atrybutem kobiety, dlatego też towarzyszą niemal wyłącznie aktom.Kobieta natomiast pełni niezwykle istotną rolę w tej twórczości i jest nieodzownym atrybutem tego malarstwa. Tak więc koło się zamyka. Kobiety czarne i czerwone; kobiety obwiedzione płomiennym konturem i kobiety-ikony, akty błękitnie nierealne i cieliście cielesne; akty we wnętrzach, na statku, na plaży – monografia nieznajomej.
Wiele malowideł Jerzego Nowosielskiego opowiada o kobiecie jako o zjawisku samym w sobie, o niepokoju, nieustającym źródle inspiracji, fascynacji i tajemnicy. Kobieta na tych obrazach jest ucieleśnieniem nie ideału, lecz archetypu; jej oblicza są różnorakie. To swoista summa tego, co kobieta uwzniośla i tego, co postponuje; jest wzniosła i prozaiczna, podglądana, hieratyczna, naznaczona bizantyńską urodą, wyrazista profilem i „ikoniczna” en face. Jej uroda jest ponadczasowa; kategorie piękna na obrazach Nowosielskiego mają swój rodowód w jemu tylko znanych przestrzeniach duchowych. Na wielu obrazach pokazujących przestrzeń architektoniczną pojawiają się charakterystyczne, czasem wydłużone, rzadziej kwadratowe, zazwyczaj ciemne okna. Skrywają zbyt wiele, by jednoznacznie je interpretować, a równocześnie są oczywiste dla tektoniki obrazu. Są – i ta ich obecność jest intrygująca.
                                                                                  

Jerzy Nowosielski,, Portret kobiety''

Wykreowany świat Nowosielskiego jest światem równowagi malarskich elementów i równowagi emocji; jest świadomą syntezą, która przekłada uczucia na klarowny, autonomiczny i czysty język sztuki. Zajmują go różne przestrzenie, ich swoista interferencja, poszczególne plany są kolejnymi stopniami wtajemniczenia w stworzoną malarsko sytuację.
Bowiem obrazy Jerzego Nowosielskiego – przy ogromnej nierzadko prostocie kompozycyjnego zamysłu – są wysublimowaną i nierzadko wyrafinowaną grą z przestrzenią.
Dla Nowosielskiego pejzaż wydawał się najprostszym elementem malarskiej kreacji; mało skomplikowanym przełożeniem natury na syntetyczny język sztuki; dawał mu też najmniej satysfakcji, choć dużo krótkotrwałej radości. Podobnie chyba martwa natura.
Natomiast klarowność i rozmach kompozycji religijnych: polichromii, ikonostasów – potężnych nierzadko realizacji kościelnych – podporządkowana jest wyłącznie sferze sacrum (chociaż należy pamiętać, że dla Jerzego Nowosielskiego całe malarstwo przynależy sacrum).
                                                          

Jerzy Nowosielski ,, Ikona Św. Jana Złotoustego'' ok. 1952 r.

 Tu wkraczamy w przestrzeń najbardziej chyba eksterytorialną, poddaną regułom; zamkniętą, lecz nie hermetyczną. Jedną z najważniejszych cech twórczości Nowosielskiego jest nieustanne przenikanie się kultury wschodu z kulturą zachodu. Prawosławie i katolicyzm, sztuka ikony i sztuka nowoczesna. W realizacjach kościelnych te zależności są najbardziej oczywiste, są kwintesencją tego malarstwa, jego wyróżnikiem i siłą. Są przede wszystkim realizacjami człowieka nie tylko głęboko religijnego, dla którego wiara – w tym przypadku prawosławie – stanowiła duchowy i moralno-etyczny drogowskaz, ale także niezwykle świadomego artysty, który potrafił ogromną wiedzę teologiczną i refleksję nad nią zamknąć w czytelnym przekazie ikonograficznym.
Niepoślednie miejsce w twórczości Jerzego Nowosielskiego zajmuje abstrakcja.
                                                                     

Jerzy Nowosielski,,Papierowe ogrody''

To sedno malarskich rozważań artysty nad obrazem jako nośnikiem idei. Idei sztuki, która jest w stanie wyrazić skrajne emocje, która przywołuje zarówno refleksję nad uporządkowanym przez Boga światem, jak i nad jego chaosem i nad jego tajemnicami. A z nimi dobrze jest mierzyć się za pomocą sztuki. Bowiem jej narzędzia pozwalają na zracjonalizowanie tego, co racjonalnemu się wymyka, są próbą uchwycenia i wyrażenia tego, co przeczuwalne, co pojawia się na granicy wiedzy i intuicji.
Nowosielski był autorem wnikliwych, erudycyjnych rozpraw i esejów z pogranicza teologii, filozofii i teorii sztuki (Inność prawosławia 1991; Zagubiona bazylika. Refleksje o sztuce i wierze 2013); swoje poglądy na religię i sztukę wyraził także w licznych wywiadach, m.in. w słynnych rozmowach ze Zbigniewem Podgórcem (Wokół ikony 1985, Mój Chrystus 1993, Mój Judasz 2009); Sztuka po końcu świata. Rozmowy 2012. Od 1990 roku artysta współpracował z galerią Teresy i Andrzeja Starmachów, czego efektem było m.in. założenie Fundacji im. Zofii i Jerzego Nowosielskich (1996), wspierającej rozwój sztuki współczesnej.
                                                                        

Jerzy Nowosielski ,,Pejzaż łódzki'' 1954r.

 Jerzy Nowosielski zmarł w rodzinnym domu 21 lutego 2011 roku. Jego grób znajduje się w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.