Franciszek Starowieyski

Franciszek Starowieyski

Franciszek Andrzej Bobola Starowieyski, ps. Jan Byk (ur. 8 lipca 1930 w Bratkówce, zm. 23 lutego 2009 w Warszawie) – polski grafik, malarz, rysownik i scenograf.  

Pochodził z rodziny szlacheckiej, pieczętującej się herbem Biberstein.
W latach 1949–1952 studiował malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u Wojciecha Weissa i Adama Marczyńskiego,
a następnie w ASP w Warszawie u Michała Byliny, gdzie uzyskał dyplom w 1955.
                                            

Franciszek Starowieyski ,,Autoportret''

Popularność zyskał w latach 60. XX wieku serią plakatów teatralnych i filmowych. Zajmował się malarstwem, plakatem, grafiką użytkową,
 scenografią teatralną i telewizyjną. Był twórcą tzw. teatru rysowania. Jego malarstwo cechowały fascynacja ciałem kobiecym o rubensowskich kształtach,
zmysłowością oraz refleksja nad przemijaniem i śmiercią. Wielokrotnie wystawiał w galeriach i muzeach w Polsce oraz Austrii, Belgii, Francji, Holandii, w Kanadzie, Szwajcarii, USA, we Włoszech i in. Był laureatem wielu nagród, m.in.: Grand Prix na Biennale Sztuki Współczesnej w Saô Paulo (1973), Grand Prix za plakat filmowy na festiwalu w Cannes (1974), Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu w Paryżu (1975), Annual Key Award gazety Hollywood Reporter (1975-1976), nagrody na Międzynarodowym Biennale Plakatu w Warszawie i na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Chicago (1979-1982).

                                                 

Franciszek Starowieyski,,Trzy Wysokie Kobiety''

                                                


W swoich „teatrach rysowania” łączył obydwie sztuki w jedną, „spektakl sztuk wszelakich”, zjawisko medialne, w których taką samą wartością artystyczną
jest sam akt tworzenia, jego elementy widowiskowe i – dzięki erudycji autora – literackie, jak i samo dzieło w tradycyjnym tego słowa znaczeniu.
 W obrazach Starowieyskiego świat realny łączył się z tworami jego wręcz „niepohamowanej” wyobraźni, a jego twórczość ostentacyjnie nawiązywała do starych
XVII-wiecznych mistrzów i była przesycona groteską oraz humorem. Obraz Divina Polonia Rapta Per Europa Profana, co znaczy:
„Boska Polska porwana przez świecką Europę” wystawiony w polskim przedstawicielstwie w Unii Europejskiej w Brukseli (1998) wywołał wiele kontrowersyjnych ocen.
W 1994 otrzymał Nagrodę „Złotej Maski” za scenografię do komediodramatu Ubu Król czyli Polacy Krzysztofa Pendereckiego w Teatrze Wielkim w Łodzi,
 a w 2004 Nagrodę Ministra Kultury w dziedzinie sztuk plastycznych. W 2005 został odznaczony przez ministra kultury Waldemara Dąbrowskiego Złotym Medalem
„Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[1].Grafik, malarz i scenograf, autor licznych plakatów teatralnych i filmowych; kolekcjoner, miłośnik baroku, erudyta. Był jedną z najbardziej wyrazistych postaci polskiej sztuki współczesnej, a jednocześnie artystą osobnym, nieprzynależącym do żadnej grupy artystycznej. Pomysłodawca i realizator spektakli Teatru Rysowania, w czasie których na oczach publiczności powstawały wielkoformatowe kompozycje. Wypracował swój własny surrealistyczno – groteskowy język wypowiedzi artystycznej, charakteryzujący się barokową wybujałością form, bogatą symboliką, niezwykłym rozmachem i zmysłowością. W swojej twórczości pragnął mówić o sekretnych dążeniach człowieka, jego tajemnych marzeniach, a określał ją mianem eternofugizmu – ucieczki ku wieczności.

Jak sam twierdził rysunek najlepiej wyrażał jego myśli: Najbardziej sobie cenię to, co ujawnia się spontanicznie.
 Zaczynam kreślić – i nagle coś się z tych linii, kresek wyłania. Trzeba rozhuśtać wyobraźnię.
                                                     

Franciszek Starowieyski,,Przeciw Beckettowi''

 Na wystawie prezentujemy szereg rysunków, wśród których znajdziemy szkice, prace koncepcyjne do większych dzieł,
 które są świadectwem twórczych poszukiwań, a także dzieła ukończone – między innymi barwne akwarele, czy imponujące rozmachem pastele. O swoich pracach mówił żartem,
 że tworzy, by móc kupować antyki. To była jego wielka pasja, a zbierał dosłownie wszystko, uznając, że kolekcje monotematyczne są nudne.

Na pchlim targu na Kole wzbudzał szacunek, a zarazem popłoch wśród handlarzy.
Schlebiali mu, ale od czasu do czasu próbowali wciskać tandetę. Wtedy wyzłośliwiał się na ich ignorację.
Na swoich rysunkach umieszczał często jakieś cyfry i wyliczenia, utrzymując potem, że to notatki dotyczące budżetu na zakupy staroci.
 Kiedy jednak otrzymał intratną propozycję stworzenia reklamy jednej z samochodowych marek, narysował... wymyślenie koła. Pieniądze nie były najważniejsze.

Prace Franciszka Starowieyskiego stały się na tyle popularne, że zaczęto je podrabiać. Sam mistrz wziął udział w prowokacji,
podczas której za jego zgodą pokazano ekspertowi jednego z domów aukcyjnych fałszywkę. Obraz „Zjawa” został pozytywnie zaopiniowany,
choć sam malarz wściekał się potem, że to przecież nijak nie jest podobne do tego, co robi.od 1981 r. tworzył spektakle Teatru Rysowania,
 zrealizował ponad 20 spektakli m.in.: w Wenecji, Paryżu, Sewilli, Chicago, Spoleto, w Katowicach i w Warszawie 

Franciszek Starowieyski,,Wszechogarniajace wszechzlo''

 Autor scenografii teatralnych i telewizyjnych - nagroda "Złotej Maski" za scenografię do Króla Ubu K. Pendereckiego w Teatrze Wielkim w Łodzi, 1994;
 należał do Alliance Graphique International (AGI)  jego prace znajdują się w zbiorach muzeów i kolekcjach prywatnych na na całym świecie m.in.:
Museum of Modern Art (MoMA) w Nowym Jorku, w którym jako pierwszym Polak, miał indywidualną wystawę w 1985 r. * główne nagrody:
Najlepszy Plakat Warszawy, 1970, 1971, 1982; Grand Prix na Biennale Sztuki Współczesnej w Sao Paulo ,1973; Grand Prix za plakat filmowy na Międzynarodowym
Festiwalu Filmowym w Cannes, 1974; Srebrny Medal na Międzynarodowym Biennale Plakatu w Warszawie, 1974; Złota Plakietka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w
Chicago, 1979; Annual Key Award magazynu "Hollywood Reporter", 1975/6; Srebrny Medal na 17 Międzynarodowym Biennale Plakatu w Warszawie .Rozbudowane sceny figuralne,
które powstawały w trakcie Teatru Rysowania artysta  wykonywał  w ponadludzkiej skali. Wówczas - jak podkreślał - widz fizyczne i psychiczne utożsamia się z
 przedstawianym światem. Centrum kompozycji wyznaczała czaszka, pod którą spoczywało monumentalne nagie kobiece ciało. Przywodzi ono na myśl Nierządnicę Babilońską z
 Apokalipsy św. Jana. W kierunku tego symbolu kresu życia podążał korowód nagich kobiecych postaci, anonimowych, pozbawionych twarzy: widać było tylko puste oczodoły
czaszek. Niektóre ciała na naszych oczach przeobrażały się w szkielety lub w drewniane marionety. Inne tańczyły z kościotrupem - jak na sarmackich malowidłach,
 gdzie śmierć z kosą uwodzi w tan przedstawicieli wszystkich stanów. Im możniejsze persony trzyma w swoich objęciach, tym lepiej widać nieuchronność końca.

Plakatowa twórczość Starowieyskiego, którą stanowi ponad 360 zrealizowanych projektów, jest niezwykłym pokazem indywidualnych wizji artysty
przedstawionych w perfekcyjnej plastycznej formie będącej wynikiem doskonałego warsztatu autora. Na wystawie w Suwalskim Ośrodku Kultury prezentowany jest
wybór 30 plakatów z kolekcji Galerii Plakatu Polskiego Poster.pl – działającej w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie.
                                                   

Franciszek Starowieyski ,,Zbuntowana Orkiestra'' ,plakat

                                                               

Na początku czerwca 2006 roku w Poznaniu Starowieyski rozpoczął rysowanie alegorii wydarzeń Poznańskiego Czerwca 1956 roku. To kolejna praca z cyklu "Teatr Rysowania".
 W centrum obrazu o wymiarach 32 metrów kwadratowych stanęła postać Nike, bogini wojny. Wokół niej artysta narysował kilkadziesiąt twarzy symbolizujących ofiary
Poznańskiego Czerwca. Po przeciwnej stronie znalazła się wielka czerwona gwiazda, "jako alegoria czerwonej, komunistycznej zarazy",
a w jej pobliżu artysta narysował twarze kilkunastu funkcjonariuszy komunistycznej bezpieki i wojska. Gotowa praca została przekazana Zarządowi Regionu
 Wielkopolska NSZZ "Solidarność" i trafiła do muzeum Zakładów im. H. Cegielskiego
W 2006 roku w Muzeum Plakatu w Wilanowie odbyła się retrospektywna wystawa Franciszka Starowieyskiego, zatytułowana "Absolut Starowieyskiego".
 Zgromadzono na niej 220 prac wyselekcjonowanych przez samego artystę. Ciekawostką był niewątpliwie plakat-rysunek "Zając w pogoni za Volkswagenem",
jaki artysta wykonał w wieku ośmiu lat, przedstawiający reklamę samochodu tej marki. Oprócz plakatów Starowieyski pokazał również szkice i rysunki oraz
zabytkowe przedmioty, np. ozdobna ekierka sprzed kilkuset lat.
                                                           

  Franciszek Starowieyski ,, Salomon i Dalila '' plakat

Wybrane wystawy:

 1955 - Arsenał, Warszawa
 1959 - Kordegarda, Warszawa
 1963 - Biennale Młodych, Paryż

 1973 - Międzynarodowe Biennale Sztuki, Sao Paulo

 1975 - "Wystawa retrospektywna", Muzeum Narodowe, Poznań
 1976 - Muzeum Sztuki Współczesnej, Huston, USA

 1980 - Galeria Aberbach, Nowy Jork (stała współpraca)

 1985 - Muzeum Sztuki Współczesnej, Nowy Jork
 1985 - "Wystawa retrospektywna", BWA, Kraków
 1986 - Biennale Sztuki, Wenecja
1990 - 33. Festiwal Dwóch Światów, Spoletto
1991 - Galeria Plakatu, Warszawa
1992 - Galeria Dmochowski, Paryż
1992 - "Wystawa retrospektywna", Muzeum, Lublin
1993 - "Wystawa retrospektywna", Zamek w Reszlu
1998 - Galeria Artemis, Kraków (stała współpraca)
2000 - Galeria Osobliwości ESTE, Kraków